Quedar de pedra

Petra, Xordania, do aqrquivo de  www.visitpetra.com

Se me din agora mesmo "marchamos de viaxe!", non o dubidaría, iría a...Nova Iorque. Pero en dura disputa con ela están Stonehenge, Pompeia e Petra. A mestura entre elementos naturais e intervención humana é unha das miñas delandeiras. Encántame ver como as persoas fomos chegando a una caste de simbiose coas distintas contornas, aproveitando con sabedoría os materiais e as circunstancias, como fan os demais seres vivos: orientamos as construcións ó sur para quentarnos e iluminarnos co sol, fabricamos ferramentas e vivendas coas pedras que nos brinda a terra e moldeamos a arxila para facer olas e tellas.  Por iso estes lugares (Petra, Pompeia e Stonehenge) chaman por min, porque neles aínda pode sentirse --ainda que sexa de xeito organizado, como parque temático para turistas con ínfulas culturetas-- esa relación entre a terra e nós, entre a pedra e nós.
A propia temporalización das primeiras etapas históricas, é dicir, cando o ser humano toma conciencia da súa entidade social, fíxose en torno á pedra: "Paleolítico" e "Neolítico", pedra vella e pedra nova, simplificando moito. E despois das pedras viñeron os metáis.
Que queredes que vos diga: será porque estou últimamente rodeada de cousas bonitas, pero a min sóname a xoiaría. As doas de pedra, enfiadas unha a unha, conforman as sartas que adornarán pescozos e pulsos en calquera parte do mundo habitado, as pedras engarzadas ou engastadas nos diademas ou nas coroas serán os primeiros símbolos externos de poder e riqueza: naceu a sociedade e naceu a fachenda? Se nos guiamos polo comparativismo, é algo atávico, propio do cortexo sexual. Como non temos prumaxes, enfeitámonos con pedras; nada máis a man.
A consideración de preciosas ou semipreciosas é unha cuestión de fermosura (de aí a traslación de significado), pero tamén de aprezo e escaseza.
Nos primeiros achados arqueolóxicos --si, xa sei que é unha xeralización sen nada de rigor, pero isto é o meu caderno virtual, para aprender están os manuais-- atópanse enxovais compostos por xoias, tanto en homes como en mulleres. De feito, máis en homes que en mulleres. De como foi pasando o adobío a ser case exclusivamente feminino non teño tempo de falar, pero daría para moito. Apunto unha obviedade: a muller pasou a ser ela o adorno do home. Pero estábamos a falar de xoias, concretamente de pedras.
Ainda que algunhas delas presentan bonitas cores e brillo no seu estadio natural, a meirande parte precisa dun proceso de lapidación ("pedras, pedras para a lapidación!"), que pasa por tres fases principais: o corte, o desbastado e o facetado e puído.
No primeiro estadío, a pedra é separada da rocha nai, ou ben é resultado do corte dunha pedra maior, como cando os traficantes de diamantes ou os ladróns de xoias fan dun pedroulo varios pequenos para non ser rastrexados. A min gústanme as pedras grandes. Entendo o valor dun pequeno brillante, pero, será por compensación, co que gozo é cunha enorme amatista, un pedrón de xade, unha ágata de cor particular...por soñar que non quede. Hai tempo que ando detrás dunha malaquita, pero non dou atopado unha peza que me encha o ollo. A última que vin tiña unha cor perfecta, pero a forma non me dicía nada, todo hai que pensalo, porque tan importante ou máis que a pedra en si é como vai tallada.

 

Só os diamantes tallados en brillante merecen o nome de brillantes, pero case calquera pedra pode levar unha talla brillante, a redondiña, facetada e clásica. O facetado das pedras imita os cristais, tan difíciles de atopar puros e nun tamaño que permita a observación directa, pero tan fermosamente visibles se achegamos a mirada.


Todos sabemos que a química permite crear cristais,
 que non teñen por que ser azuis, pero parece ser
 que é a cor máis popular.

Normalmente prefiro as pedras só puídas, pero hai que recoñecer que o facetado (con tantas matemáticas combinacións) dálle un valor singular ás pedras.  Voltamos outra vez ás cidades e á paisaxe humanizada: a maravillosa natureza é valiosa por si mesma, pero os caprichosos seres humanos podemos puíla e tallala para darlle ilusión de regularidade. A min gústame.

Os comedores de patacas

Vincent Van Gogh, Os comedores de patacas

O título que me permito roubar dobremente  (querido Manolo Rivas, "quen rouba a un ladrón ten dez años de perdón") é tan xeitoso que tanto me ten que as súas connotacións orixinais vaian marchando ao longo do meu escrito: falarei de patacas e de xentes que as comen, de xeito que se os tons terrosos se dilúen, tampouco me vou preocupar demasiado. 

Tivemos boas racións de patacas a la importancia nos telexornais da pasada primavera, debido á praga de couza guatemalteca. Non sei se realmente ven de Guatemala, pero fixo unha das de Guatepeor. As nosas señoriñas non puidieron poñelas --o de sementalas ou cultivalas ten ecos de manobra multinacional; as familias "poñen" as súas hortalizas e verduras, e despois vannas "apañar",  nada de colleitalas--, o que obrigou, anatema! a mercalas no súper. Non vai o conto da cuestión económica, xa que a meirande parte das veces non sae a conta poñer os teus propios tubérculos, senón da idea de comer patacas de sabedeusonde, apañadas sabedeuscomo por sabedeusquen.  Non se pode saber que patacas on as mellores para o guiso, para os cachelos ou para fritir. Non imos confiar nunha etiqueta arrusticallada , "Patatas del abuelo", "Patatas el terruño", que pretende saber máis ca nós, que levamos nos xenes a herdanza das xeracións de pataqueiras e pataqueiros.
"O pataqueiro" ven sendo un posto de patacas fritidas que leva vindo moitos anos ás festas do Carme. Hai outros que venden patacas, "salchipapas" e outros manxares altos en graxas e sal,  pero o pataqueiro é o pataqueiro, é a nosa tradición familiar para inaugura-las festas e hai que baixar unha noitiña come-las patacas fritidas, camiñando entre os caballitos --nome xenérico para as atraccións de feira, que deu na miña vila, descoñezo se noutras tamén, o adxectivo "caballiteiro/a" para as persoas rechamantes no vestir e no facer--.
Nas festas tamén comemos moito cachelo, acompañando ó polbo ou ácarne ó caldeiro,  patacas novas coa tona (a nosa versión das canarias "papas arrugás"), e por suposto hai patacas con chícharos nas caldeiradas de peixe, pero a versión enxebre do "fish and chips" é outra cousa. A pobriña da pataca leva as culpas todas dos quilos de máis, pero en realidade é ben sabido que o que nos presta son os mollos que lle botamos, como o rexistrado polo espelido dono de "Las Bravas", no "Callejón del gato", redundantemente madrileño.
En Madrid precisamente, teño visto moitas "freidurías artesanas de churro y patatas", que tamén nalgunhas cidades e vilas galegas debeu haber no seu tempo, pero xa non coñezo máis que os postos ambulantes. O que si temos son algunhas dignas representantes das patacas fritas "de bolsa", como as Bonilla a la vista, en cuxa chocolatería ainda teño tomado churros hai moitos anos.  Sei tamén que A casa vella fai patacas que fachendean de produto e proceso.
Cando se proban estas patacas fritidas de carácter artesán vese ben a diferenza cos productos industriais --por favor, non lle chamemos patacas a esa cousa que vai en botes de cartón--, ainda que de nena sempre soñaba con ter unha bolsa de patacas fritidas para min soa e non a ter que partillar. E tamén --confesade que vós tamén o tedes feito-- tentaba supera-lo reto de Matutano "¿a que no puedes comer sólo una?"
Polo que se ve, este lema naceu en México, de man da axencia publicitaria Publicidad Ferrer, que levaba á sazón (e ben sazonada) a conta de "Sabritas", que recibiu e recibe nomes diferentes, ata chegar ás "Lays".
Pois non era quen, nin creo que agora fose. Coñécese que o --rapidísimo-- proceso de adición ás graxas, o azucre e o sal son cousa ben coñecida e aproveitada polas corporacións alimentarias, que nos teñen, como reza o libro de Michael Moss, 2016 "Adictos á comida lixo", e como remata de dicir o documental da produtora Laurie David, "Fed up", ben fartos, e non precisamente coma Pepes, que é como nos gusta rematar a nós.
 

El buen paño

La versatilidad es una cualidad que me gusta, que disfruto en los demás y trato de cultivar en mí. No se trata de ser voluble, se trata de ser adaptable. Es valorada una persona versátil y es práctica y apreciada una prenda que lo sea.
Como tengo esta temporada estival el privilegio de moverme entre tejidos y hechuras, estoy aprendiendo a distinguir la versatilidad de según qué piezas: gracias a los complementos, un vestido liso de buen corte se puede convertir en el rey de la fiesta, así como un pantalón con la costura en su sitio se vuelve aliado del buen vestir y mejor andar.
Ya de toda la vida en mi casa se han apreciado las telas y los patrones, pero yo carezco de la paciencia, del arte y de la habilidad. Recuerdo a mi madre y a mi tía con alfileres en la boca, tomando "un aire" al ancho de una prenda, haciéndome girar hasta el mareo para ver si el bajo de la falda estaba "bien redondo" y prendiendo con puntada suelta una pinza cosida para que el pantalón sentase como debe sentar un pantalón. Aunque ahora hable con añoranza de esos momentos, los odiaba.
Odiaba también ir a probar a la modista (nuestra casi mítica Maruja Solís), a pesar de que el taller en sí me gustaba mucho, con ese característico olor a hilo cortado -que sí, que el hilo cortado huele de forma particular- y con el sonido masticante de las tijeras perfectamente afiladas. Pero este sacrificio de la probatura lo pagaba con gusto a cambio de tener una prenda de corte impecable, la manga en su sitio y las costuras rematadas "a la francesa".
En esos y otros detalles me sigo fijando -el hombro en su sitio, que la tela no "prenda" al caer, las costuras rectas-, aunque me acabe comprando una camiseta normal y corriente.
Lo que sí que no perdono es lo de los tejidos. No es lo mismo un algodón orgánico tintado en prenda, que envejece como un buen bolso de piel, que una mezcla imposible de fibras que convierte una camiseta en un "embolado"al primer roce.
Tampoco es que sea una defensora a ultranza de los tejidos naturales; de hecho no lo soy en absoluto. Me parece fantástico que se puedan hacer fibras artificiales  más finas que la seda y  más resistentes que la tela de araña del columpio de elefantes. Para muestras, el modal, el cupro, el lyocel
o el kevlar.
Los tres primeros se usan habitualmente en la confección, ya sea solos, en combinación con fibras naturales o tejidos entre sí y tienen características similares a las del algodón más fino -egipcio de cuatrocientos hilos, como debería ser el de la sábana perfecta- (caso del modal) o la seda (cupro y lyocel).
Estos hilos empezaron a fabricarse en el siglo XIX, buscando una alternativa a la seda, pero no fue hasta los años sesenta del siglo XX cuando alcanzaron su mayor difusión (¿quién no conoce la Lycra(™) y el elastano, o recuerda la Crilenka (™), la Terlenka (™) y otras cosas terminadas en -enka ¿por influencia de la carrera espacial y la guerra fría?).
La mayoría prometía comportamientos mágicos, como no arrugarse, secarse casi de inmediato, ser elástica, ligera y cálida...pero poco a poco se fueron olvidando y despreciando (preguntemos por qué a los partidarios de las arrugas bellas) y considerando "plásticos", ya que de hecho muchas son realmente derivados del petróleo.
Entonces llegaron las fibras a las que me refería inicialmente: son artificiales, pero no sintéticas. Sus materias primas son las celulosas regeneradas, las hojas de maíz, la cáscara de cacahuete, la caseína (con la que se hace una lana artificial que no ha tenido mucha difusión), o las algas. Con el rayón alginato se fabrican hilos finos y resistentes que se usan en hilaturas destinadas a la confección, pero también a la sutura quirúrgica. El alginato es biosoluble y se termina absorbiendo, maravillas de la naturaleza tecnificada.
Con todas ellas se pueden tejer crêpes, piqués, calicós, bambulas, paños, gabardinas, puntos, terciopelos, brocados, batistas, encajes de bolillos, chiffones, damascos, franelas, georgettes, sargas, organdís, rasos, popelines o cualquier otro tipo de tejido que yo olvide o alguien se invente. Aunque la más versátil de todas ellas, a pesar de lo dificultoso de su síntesis,  es el kevlar,  obra de la ingeniera de Dupont(™) Stephanie Kwolek : resistente a la torsión, el calor, la fricción, la presión... tanto se usa en guantes protectores como en velas náuticas, en chalecos antibalas como en bastones de tragafuegos. Eso es versatilidad.